Spadek można nabyć na podstawie ustawy lub testamentu. Jednakże rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można wyłącznie testamentem. Zatem osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która chciałaby sama zadecydować, kto po jej śmierci odziedziczy po niej majątek, powinna sporządzić testament. Jednak, aby po śmierci spadkodawcy nikt nie zakwestionował testamentu, musi on zostać sporządzony w odpowiedni, przewidziany przepisami prawa, sposób. Innymi słowy, aby testament był ważny, osoba, która go sporządza, musi nie tylko świadomie i swobodnie powziąć decyzję w tym zakresie, ale także wyrazić ją w odpowiedniej formie. Oznacza to, że nieważny może okazać się taki testament, który został sporządzony przez osobę przyjmującą silne leki przeciwbólowe czy psychotropowe w okresie, w którym go sporządzała. Nieważny będzie także testament sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca o błędzie wiedział, to nie sporządziłby testamentu o takiej treści. Podobnie nieważny będzie testament sporządzony pod wpływem groźby.
Na nieważność testamentu, z przyczyn wskazanych powyżej, może powoływać się osoba, która ma w tym interes. Jednak musi ona to zrobić nie później niż po upływie trzech lat od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie nieważności i jednocześnie nie później niż po upływie dziesięciu lat od śmierci spadkodawcy.
Spadkodawca posiada kilka sposobów na odwołanie testamentu. W każdej chwili może sporządzić nowy testament, zaznaczając jednocześnie, że odwołuje poprzedni. Może zniszczyć sporządzony przez siebie testament. Może także dokonać takich zmian w dotychczasowym testamencie, żeby wynikało z nich, że chce go odwołać.
Kodeks cywilny przewiduje testamenty zwykłe i szczególne. Wśród testamentów zwykłych wyróżnia się testamenty: własnoręczny, allograficzny i sporządzony w formie aktu notarialnego i to ich sporządzaniu zostanie poświęcona dalsza część artykułu.
<ol>
<li><b>Testament własnoręczny. </b>Spadkodawca, sporządzający taki testament, powinien zapisać swoją wolę w całości pismem ręcznym, następnie wpisać datę i własnoręcznie testament podpisać. <b>WAŻNE</b> jest, by testament był własnoręcznie podpisany przez spadkodawcę i opatrzony datą. Brak podpisu skutkuje nieważnością testamentu. Brak daty, co prawda nie powoduje nieważności testamentu, jednakże może doprowadzić do tego, że wola spadkodawcy nie będzie w pełni wypełniona. Data bowiem pozwala m.in. na ustalenie czy spadkodawca sporządzając testament był w pełni władz umysłowych. Na pewno nieważny będzie testament spisany i podpisany na komputerze.</li>
<li><b>Testament allograficzny. </b>W tym przypadku spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie, w obecności dwóch świadków, przed osobą urzędową, tj. wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy wpisuje się do protokołu. W protokole wpisuje się datę jego sporządzenia. Ostatecznie protokół podpisują: spadkodawca, osoba urzędowa, wobec której składane było oświadczenie woli oraz świadkowie. Jeżeli z jakichś przyczyn sam spadkodawca nie może podpisać protokołu, trzeba w protokole wskazać dlaczego.</li>
</ol>
<b>WAŻNE: osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w tej formie!</b>
<ol>
<li><b>Testament sporządzony w formie aktu notarialnego. </b>W celu sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego należy udać się do notariusza, który pomoże spadkodawcy sporządzić ważny testament.</li>
</ol>
Dodatkowo, z uwagi na fakt , iż ostatnio opinię publiczną poruszyła, nagłośniona przez media, sprawa odziedziczenia przez dziewięciolatka długów po zmarłym dziadku, chciałabym wyjaśnić kwestię dziedziczenia przez osoby niepełnoletnie.
Otóż, zgodnie z obowiązującymi przepisami, śmierć spadkodawcy powoduje, że na spadkobiercę przechodzą zarówno prawa jak i obowiązki zmarłego, w tym niestety także jego długi. Jednak w przypadku, gdy spadkobiercą zostaje osoba niepełnoletnia, kodeks cywilny przewiduje ochronę takiej osoby przed wejściem w dorosłe życie z odziedziczonymi po bliskich długami. Osoby niepełnoletnie, w których imieniu rodzice lub opiekunowie nie złożą oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie 6-ciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule dziedziczenia dziecka lub podopiecznego, dziedziczą spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, czyli ich odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do wartości majątku pozostawionego przez zmarłego.
Procedura przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza w praktyce może być trochę skomplikowana, ponieważ wiąże się z dokonaniem spisu inwentarza (spisu majątku zmarłego), czyli wszystkich rzeczy (ruchomych i nieruchomych) pozostawionych przez zmarłego, co umożliwia ustalenie wartości tego majątku. Taki spis powinien wykonać komornik, zgodnie z postanowieniem sądu, wydanym w tym zakresie.
Opisana powyżej procedura przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie jest jedyną, która chroni dobro niepełnoletniej osoby. W sytuacji gdy rodzice bądź opiekunowie dziecka wiedzą, iż w skład spadku wchodzą same długi, bo np. sami wcześniej ten spadek z tego powodu odrzucili, mogą w imieniu dziecka bądź podopiecznego odrzucić spadek.
Co w takim razie powinni wiedzieć rodzice i opiekunowie osób niepełnoletnich, by skutecznie złożyć w ich imieniu oświadczenie o odrzuceniu spadku?
Przede wszystkim, w przypadku uzyskania informacji, że ich niepełnoletnie dziecko bądź podopieczny jest spadkobiercą, powinni złożyć do sądu rodzinnego wniosek o wyrażenie zgody przez sąd na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. We wniosku należy wskazać przyczyny, dla których wnosi się do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku, np. fakt dziedziczenia długów. Następnie po uzyskaniu zgody sądu, rodzice lub opiekunowie mogą złożyć oświadczenie o odrzucenia spadku w imieniu dziecka. Takie oświadczenie można złożyć zarówno przed sądem jak i przed notariuszem.
<b>WAŻNE </b>jest, by powyższe czynności rodzice lub opiekunowie podjęli niezwłocznie, tak aby zmieścić się w sześciomiesięcznym terminie. Termin ten liczony jest od dnia, w którym niepełnoletni dowiedział się o tytule swojego dziedziczenia, czyli w praktyce od dnia odrzucenia spadku przez rodzica, bądź dnia śmierci spadkodawcy.
