Kara umowna jest to szeroko stosowana instytucja prawa prywatnego, która w rzeczywistości przybiera postać klauzuli wpisywanej do umowy. W polskim ustawodawstwie kara umowna została uregulowana w art. 483 i 484 Kodeksu cywilnego. Jej głównym zadaniem jest ochrona jednej strony umowy przed działaniami lub zaniechaniami kontrahenta. W klauzuli tej strony mogą postanowić, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy. Podkreślenia wymaga fakt, iż kary umownej nie można zastrzegać dla przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia wyrażonego w pieniądzu (świadczenia pieniężnego), gdyż w tym zakresie analogiczną funkcje pełnią odsetki za zwłokę.
W razie zaistnienia przypadku określonego w umowie kara umowna należy się wierzycielowi w ustalonej wcześniej wysokości bez względu na rzeczywistą wysokość poniesionej szkody. Znaczy to tyle, że jeżeli jakaś strona naruszy swój obowiązek i za to naruszenie przewidziana jest kara umowna, to strona ta zobowiązana jest do zapłaty kwoty kary umownej, a nie kwoty faktycznej szkody, która została odniesiona w wyniku naruszenia obowiązku. Kontrahenci przykładowo mogą zastrzec, że dostawca musi wydać towar odbiorcy w terminie trzech dni, a za każdy dzień opóźnienia dostawca będzie obciążany karą umowną w wysokości 1000 złotych. Jeżeli dostawca spóźni się pięć dni, to zasadniczo odbiorca nie będzie badał ile faktycznie na tym stracił, ale po prostu upomni się o 5 tysięcy złotych.
Kara umowna jest zatem ułatwieniem dla strony postępowania w tym zakresie, że strona, na rzecz której ustanowiona jest taka klauzula nie musi przed sądem udowadniać poniesionej straty. Jeżeli jednak strona umowy przewiduje, iż nawet zastrzeżona kara umowna nie zrekompensuje mu ewentualnego uszczerbku nierzetelnego działania jego kontrahenta można – na podstawie dodatkowej klauzuli – dopuścić możliwość dochodzenia odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary umownej.
Z drugiej strony – wyjątkowo – także dłużnik może żądać obniżenia wysokości kary umownej gdy wykonał już swoje zobowiązanie w znacznej części albo w sytuacji gdy kara umowna jest rażąco wysoka.
Tytułem podsumowania należy wskazać, iż kara umowna pełni funkcję dyscyplinującą wobec dłużnika, a zarazem ułatwia życie wierzycielowi. Aby jednak wszystko odbyło się po myśli wierzyciela kara umowna musi być ustanowiona w sposób przemyślany, zwłaszcza w zakresie jej wysokości, aby nie przyniosła więcej szkód niż pożytków. Warto podkreślić, iż klauzuli kary umownej nie interpretuje się rozszerzająca – zgodnie z ogólnymi zasadami prawa. Dlatego też precyzja formułowania zapisów kary umownej jest rzeczą niezwykle pożądaną.
