Instytucja separacji pojawiła się w regulacjach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na skutek nowelizacji, która weszła w życie w 1999 r. Pomimo faktu, że instytucja ta funkcjonuje w polskim systemie prawnym już wiele lat, bardzo często występują trudności ze zrozumieniem różnic pomiędzy separacją a rozwodem.
Przesłanki orzeczenia separacji
Separacja uregulowana jest w dziale V Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w art. od 61 z 1 do 61 z 6.
Zgodnie z art. 61 z 1 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w sytuacji gdy między małżonkami doszło do zupełnego rozkładu pożycia, każde z nich może wystąpić do sądu z żądaniem orzeczenia separacji. Odmiennie zatem niż w przypadku rozwodu, dla orzeczenia separacji nie jest konieczne wystąpienie przesłanki trwałości rozkładu pożycia między małżonkami. Należy jednakże pamiętać, iż orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub też gdy byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Sytuacja wspólnych małoletnich dzieci małżonków
Jak już zostało wskazane powyżej, przed podjęciem kroków zmierzających do orzeczenia separacji należy upewnić się, czy sytuacja wspólnych małoletnich dzieci nie ulegnie pogorszeniu.
Analogicznie jak w przypadku rozwodu, przy separacji sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej oraz o kontaktach z dzieckiem. Jednakże małżonkowie mogą w tej kwestii zawrzeć pisemne porozumienie, które zostanie uwzględnione przez sąd. Małżonkowie mogą także zgodnie postanowić o braku potrzeby ustalania kontaktów z dzieckiem. Ponadto, w wyroku określona zostanie wysokość kosztów, które każda ze stron zobowiązana będzie łożyć na utrzymanie i wychowanie wspólnego dziecka.
Zakres orzekania
Jeżeli oboje małżonkowie zgodnie żądają orzeczenia separacji, sąd nie rozpatruje kwestii winy w rozkładzie pożycia. Jeżeli stanowisko stron jest sprzeczne, oprócz orzeczenia separacji sąd rozstrzyga również, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia.
Niejednokrotnie małżonkowie po orzeczeniu separacji nadal zamieszkują we wspólnym mieszkaniu. W tej sytuacji sąd orzeka o sposobie korzystania z nieruchomości. Jeżeli jedna ze stron nie stosuje się do postanowień wyroku a jej zachowanie jest rażąco naganne, możliwe jest wystąpienie o eksmisję tego małżonka. Ponadto, za wspólnym wnioskiem stron, sąd może orzec o podziale mieszkania lub o przyznaniu go jednemu z małżonków, jeżeli drugie z małżonków wyrazi na to zgodę. Jeżeli dojście do konsensusu nie jest możliwe, każdy z małżonków może wystąpić do sądu o podział majątku wspólnego.
Należy również pamiętać, że separacja w niektórych przypadkach może nieść za sobą obowiązek alimentacyjny wobec współmałżonka, o ile nie został on uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i jednocześnie znalazł się w niedostatku.
Skutki orzeczenia separacji
Skutki prawne orzeczenia rozwodu i separacji są zbliżone. Przede wszystkim w obu przypadkach następuje ustanie wspólności majątkowej między małżonkami. Najistotniejszą różnicą pomiędzy separacją a rozwodem jest brak możliwości zawarcia nowego małżeństwa przez małżonków pozostających w separacji. Ponadto, w przypadku separacji, małżonek, który zmienił nazwisko przy zawarciu małżeństwa nie może powrócić do swojego nazwiska rodowego.
Ustanie separacji
Separacja kończy się z chwilą ustania małżeństwa (poprzez unieważnienie małżeństwa lub śmierć jednego z małżonków), z chwilą rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub też poprzez sądowe zniesienie separacji. O zniesieniu separacji sąd orzeka na zgodny wniosek obojga małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Małżonkowie, którzy mimo zniesienia separacji zainteresowani są by dalej pozostawać w rozdzielności majątkowej, mogą w tym celu zawrzeć we wniosku o zniesienie separacji stosowne żądanie. Wówczas sąd dokona zniesienia separacji, utrzymując przy tym ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami.
