Definicja spółki cywilnej zawarta została w art. 860 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
Spółka cywilna jest umową, w której zawierające ją podmioty (mogą nimi być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne) zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Należy pamiętać, że spółka ta, w odróżnieniu do spółek handlowych nie posiada osobowości prawnej, czyli nie może być podmiotem praw i obowiązków oraz dokonywać we własnym imieniu czynności prawnych.
Wskazać należy, że zgodnie z uregulowaniem zawartym w Kodeksie cywilnym spółkę cywilną charakteryzują niepodzielność majątku oraz brak określenia udziałów przysługujących każdemu ze wspólników.
Ponadto przepisy Kodeksu cywilnego nie przewidują możliwości zbycia przez wspólnika swojego udziału. Nie jest to również możliwe nawet w sytuacji gdy pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę. W konsekwencji, nie jest możliwa sprzedaż udziałów spółki cywilnej. Taki proces jest możliwy do przeprowadzenia w stosunku do spółek prawa handlowego.
Jeżeli zatem wspólnicy spółki cywilnej planują dokonać zmian w odniesieniu do swoich „udziałów” tj. podmiotów będących wspólnikami to procedurę taką można przeprowadzić poprzez:
- sprzedaż przedsiębiorstwa spółki cywilnej,
- aport przedsiębiorstwa spółki cywilnej do spółki handlowej,
- przekształcenie spółki cywilnej w spółkę w spółkę prawa handlowego oraz sprzedaż udziałów spółki handlowej,
- wypowiedzenie przez wspólnika swojego udziału,
- zmiana wspólników spółki cywilnej.
Przedstawione powyżej możliwości dokonywania zmian w zakresie udziałów w spółce cywilnej zdają się być dość klarowane, poza zmianą wspólników, która może okazać się alternatywą dla sprzedaży udziałów. Sprzedaż przedsiębiorstwa oraz aport przedsiębiorstwa zazwyczaj kończyć się będą zamknięciem spółki. Przy przekształceniu dzieje się to niejako automatycznie, po przekształceniu można rozporządzać swoim udziałem bez ograniczeń przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Wypowiedzenie udziału nie zawsze będzie się wiązać z zamknięciem spółki, bowiem dla trwania spółki koniecznym jest aby wśród grona wspólników pozostało ich co najmniej dwóch.
Natomiast aby przeprowadzić proces wymiany wspólników, należy podjąć następujące kroki:
- dokonać zmiany treści umowy spółki poprzez wstąpienie nowych wspólników (co wiązać się będzie z koniecznością pokrycia przez nich wkładów), następnie
- wspólnicy, którzy „podlegać mieli wymianie” wypowiedzą swoje udziały i wystąpią ze spółki (wiązać się to będzie oczywiście z koniecznością rozliczenia się z występującym wspólnikiem).
W ostatecznym rozliczeniu doprowadzimy do zmiany składu podmiotowego wspólników.
W kontekście niniejszego artykułu warto rozwinąć wątek związany z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem (art. 871 k.c.).
Pierwszym elementem w ramach prawa do majątku spółki jest zwrot wspólnikowi w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania.
Drugim składnikiem prawa do majątku spółki jest wypłata w pieniądzu na rzecz występującego wspólnika wartości jego wkładu. W rozumieniu powyższego, dotyczy to wypłaty wartości rzeczy wniesionych na własność, wartości innych praw majątkowych wniesionych do spółki, a także wartości wkładów pieniężnych. Zwrotowi nie podlega wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług przez wspólnika.
Na część majątku spółki przypadającą występującemu wspólnikowi składa się również część wartości wspólnego majątku, pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, odpowiadająca stosunkowi, w jakim wspólnik uczestniczył w zysku. Wartość tej pozostałej części majątku należy obliczyć, odejmując wartość wkładów wszystkich wspólników (również występującego), określoną w umowie spółki, a w braku takiego wskazania, wartość, jaką wkłady te posiadały w chwili wniesienia. Odliczeniu nie podlega wartość usług oraz używania rzeczy wniesionych w tym celu do spółki, albowiem wkłady te nie wchodzą w skład wspólnego majątku.
Dodatkowo wspólnik nie ma prawa do udziału w zyskach ani nie uczestniczy w stratach ze spraw niezakończonych w chwili jego wystąpienia ze spółki.
Rozliczenie z występującym wspólnikiem powinno przypadać na dzień jego wystąpienia ze spółki, a więc dzień ustania wobec niego stosunku prawnego spółki. Dzień ten określa się w zależności od sposobu wystąpienia wspólnika. Może nastąpić to z dniem upływu terminu wypowiedzenia bądź w dniu złożenia –oświadczenia woli o wypowiedzeniu bez zachowania terminu wypowiedzenia, może być to również dzień zmiany umowy spółki bądź śmierci wspólnika).
