W poprzedniej części wymienione zostały podstawowe zagadnienia dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych oraz kręgu osób uprawnionych na podstawie przepisów ustawy do dziedziczenia tych gospodarstw przed nowelą z 2001 r. W tym artykule omówione zostaną szczególne warunki, które muszą spełnić spadkobiercy, aby uzyskać pierwszeństwo w dziedziczeniu. Przesłanki te zawarte zostały w art. 1059 k.c.
Kiedy spadkobiercy ustawowi spełniają przesłanki z art. 1059 k.c.?
Przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej (art. 1059 pkt 1 k.c.) zostaje spełniona, gdy spadkobierca świadczy pracę (na podstawie umowy lub nawet bez niej) w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym (niekoniecznie podlegającym dziedziczeniu). Co ważne praca ta musi mieć stały charakter (nie dorywczy). O stałości pracy świadczy już sam okres jej świadczenia, z tym że bez znaczenia pozostają przerwy w świadczeniu pracy, o ile są spowodowane okolicznościami niezależnymi od spadkobiercy, na przykład takimi jak np.: choroba czy służba wojskowa.
Niemniej zdaniem sądów spadkobierca urodzony i wychowany w rodzinnym gospodarstwie rolnym, wykonujący w nim przez wiele lat wraz z pozostałymi członkami rodziny prace przy produkcji rolnej i w obejściu gospodarskim, ma umiejętności praktyczne potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rolnego i na mocy art. 1059 pkt 2 k.c. w związku z § 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego (Dz. U. Nr 89, poz. 519 ze zm.), posiada kwalifikacje do dziedziczenia takiego gospodarstwa także wówczas, gdy pracował również poza rolnictwem, wyprowadził się z gospodarstwa i w chwili otwarcia spadku nie pracował już w żadnym gospodarstwie rolnym (LEX nr 57229).
Pozostałe przesłanki, wymienione w art. 1059 pkt 2-4 k.c., szczegółowo określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 89, poz. 519 z późn. zm.).
Przygotowanie zawodowe do produkcji rolnej (art. 1059 pkt 2 k.c.) uściśla § 1 wymienionego rozporządzenia poprzez wskazanie, że: „Spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia gospodarstw rolnych, jeżeli:
1) ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,
2) ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończenia studiów daje przygotowania do prowadzenia produkcji rolnej,
3) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne,
4) wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres przynajmniej roku”.
Co więcej przesłanka z § 1 pkt 4 rozporządzenia, określana jako praktyczne przygotowanie zawodowe, jest spełniona także wówczas, gdy w chwili otwarcia spadku spadkobierca tej pracy już nie wykonuje.
W świetle § 2 rozporządzenia, w sprawie warunków ustawowego dziedziczenia gospodarstw rolnych, pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół uprawnia do dziedziczenia gospodarstw rolnych (art. 1059 pkt 3 k.c.), jeżeli spadkobierca w chwili otwarcia spadku nie miał stałego zatrudnienia lub innego źródła dochodu. Jednakże podjęcie pracy o charakterze nierolniczym skutecznie eliminuje omawianą przesłankę.
Ostatnią z przesłanek, tj. przesłankę trwałej niezdolności do pracy (art. 1059 pkt 4 k.c.) określa § 3 rozporządzenia w sprawie warunków ustawowego dziedziczenia gospodarstw rolnych, stanowiąc, że: „1. Spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli:
1) osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub
2) zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.”
W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż w przypadku spadkobierców, którzy osiągnęli wiek emerytalny i nadal pracują w gospodarstwie rolnym,dziedziczenie gospodarstwa rolnego następuje na art. 1059 pkt 1 k.c.
Niemniej należy pamiętać, że nowelą z dnia 14 lutego 2001 r. zniesiono ograniczenia w dziedziczeniu gospodarstw rolnych, co oznacza, że spadki otwarte po tej dacie, niezależnie od tego czy w ich skład wchodzi gospodarstwo rolne, podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia ustawowego.
Przeczytaj także: Zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych – cz. 1.
